ΤΕΕ/ΤΗ: Προβλήματα και προτάσεις για τα προγράμματα Εξοικονομώ

Προβλήματα στη λειτουργία των προγραμμάτων Εξοικονομώ διαπιστώνει το Τμήμα Ηπείρου του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, σε επιστολή του προς τον αρμόδιο Υφυπουργό Περιβάλλοντος, στον οποίο καταθέτει και σειρά προτάσεων.

Αναλυτικά η επιστολή έχει ως εξής:  “Το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» είναι ένα σημαντικό εργαλείο για να επιτευχθεί η ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών, με στόχο τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας τους. Παρότι η λογική σχεδιασμού του προγράμματος είναι σωστή, η ανεπαρκής διαχείριση, οι καθυστερήσεις στην αποπληρωμή και η δυσλειτουργία των ψηφιακών εργαλείων που εμπλέκονται στις αιτήσεις,  έχουν δημιουργήσει σοβαρά εμπόδια σε όλους τους εμπλεκόμενους, με αποτέλεσμα οι μηχανικοί να βρίσκονται εκτεθειμένοι απέναντι στους πολίτες. Ο φορέας υλοποίησης του προγράμματος, που οφείλει να τηρεί το σύστημα διαχείρισης ελέγχου, στα πλαίσια της υποδοχής και αξιολόγησης των αιτήσεων, έχει σημαντική ευθύνη για τα προβλήματα και τις καθυστερήσεις που ταλανίζουν το πρόγραμμα «Εξοικονομώ», με τις συνέπειες να πλήττουν όχι μόνο τους πολίτες αλλά και τους επαγγελματίες του τεχνικού κλάδου, ιδιαίτερα τους μηχανικούς, επιβαρύνοντάς τους με επιπλέον φόρτο εργασίας, χωρίς την αντίστοιχη αποζημίωση. Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι ενώ, έως τώρα, υπάρχουν αιτήσεις που δεν έχουν εξοφληθεί πλήρως από το πρόγραμμα «Εξοικονομώ 2021», οι αιτήσεις του προγράμματος «Εξοικονομώ 2023» βρίσκονται ακόμη σε κατάσταση επιλογής χρηματοδοτικού σχήματος (δηλαδή σε πρώιμο στάδιο – 4^ο από 10^ο ), έχει ξεκινήσει το  πρόγραμμα «Εξοικονομώ 2025».

Ανάλυση των προβλημάτων

1. Οι χρόνιες καθυστερήσεις στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ»

Φαινόμενα συχνών καθυστερήσεων στην έγκριση των αιτήσεων και την εκταμίευση των τελικών επιδοτήσεων όχι μόνο απογοητεύουν τους δικαιούχους, αλλά φέρνουν και τους μηχανικούς σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Οι συνάδελφοι, επενδύουν χρόνο και πόρους για την προετοιμασία φακέλων, τη διενέργεια μελετών και την παρακολούθηση των εργασιών, ενώ συχνά βρίσκονται σε καθεστώς αβεβαιότητας λόγω των καθυστερήσεων. Η βασική αιτία των καθυστερήσεων στις υλοποιήσεις έργων αποδίδεται στη βραδύτητα στην έκδοση αποφάσεων υπαγωγής και την εκταμίευση επιδοτήσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αποφάσεις υπαγωγής, για την εισοδηματική κατηγορία 1 εκδόθηκαν μόλις στις 31/10/2024, σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη της υποβολής των αιτήσεων,  ενώ η τηλεφωνική γραμμή εξυπηρέτησης των Ωφελούμενων, Συμβούλων Έργου, Προμηθευτών-Αναδόχων του προγράμματος Εξοικονομώ 2021 με αποκλειστικό αντικείμενο τα θέματα που σχετίζονται με τους ελέγχους Τελικής Εκταμίευσης του προγράμματος άρχισε να λειτουργεί στις 18/11/2024.

Η γραφειοκρατική πολυπλοκότητα του προγράμματος επιβαρύνει τους μηχανικούς, ενώ οι ασάφειες στους κανονισμούς και οι συνεχείς τροποποιήσεις του οδηγού του προγράμματος προκαλούν σύγχυση, αυξάνοντας το έργο και το κόστος τους.

2. Τα προβλήματα ψηφιακών εργαλείων και πλατφορμών

Στην ψηφιακή πλατφόρμα του προγράμματος «Εξοικονομώ» παρατηρούνται συχνές διακοπές λειτουργίας σε περιόδους αιχμής  με αποτέλεσμα  τη δυσχέρεια στην ομαλή διεκπεραίωση του έργου των Μηχανικών. Προβλήματα επίσης διαπιστώνονται στην   πλατφόρμα έκδοσης του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης (ΠΕΑ) που δημιουργούν σοβαρή χρονοτριβή στην υποβολή αιτήσεων για τα προγράμματα εξοικονομώ, καθώς το εν λόγω πιστοποιητικό αποτελεί προαπαιτούμενο.

3. Η οικονομική επισφάλεια για τους επαγγελματίες

Πλέον το 80% του προγράμματος «Εξοικονομώ 2021» έχει ολοκληρωθεί. Οι καθυστερήσεις όμως στις πληρωμές και οι συνεχείς τροποποιήσεις του οδηγού και των διαδικασιών των προγραμμάτων μέχρι σήμερα, προκαλούν σημαντική οικονομική επισφάλεια. Οι μηχανικοί καλούνται να προχωρήσουν με μελέτες και έργα χωρίς την εγγύηση άμεσης αποζημίωσης, αναγκάζοντας τα τεχνικά γραφεία να καλύψουν το κόστος από ίδιους πόρους. Αυτή η κατάσταση τα καθιστά ευάλωτα σε κρίσεις ρευστότητας.

4. Χρονοβόροι και Αναποτελεσματικοί έλεγχοι με αδικαιολόγητες απαιτήσεις

Οι διαδικασίες ελέγχου χαρακτηρίζονται από υπερβολικές καθυστερήσεις. Ενδεικτικά, έργα με ολοκληρωμένες παρεμβάσεις παραμένουν σε κατάσταση διενέργειας ελέγχου για πολλούς μήνες. Τα αρνητικά αποτελέσματα των ελέγχων κρύβουν παράλογες απαιτήσεις καθώς συχνά ζητούνται έγγραφα και δηλώσεις που έχουν ήδη υποβληθεί, προκειμένου να κερδηθεί χρόνος για την ολοκλήρωση του ελέγχου των αιτήσεων. Επίσης, ενώ η πλατφόρμα του «Εξοικονομώ» είναι διασυνδεδεμένη με τα τραπεζικά συστήματα, έχουν ζητηθεί  πρόσθετα έγγραφα για επιβεβαίωση λογαριασμών. Εκτός αυτών, έχει ζητηθεί λογαριασμός ρεύματος για την περίοδο 2018-2020, καθώς και επανυποβολή παραστατικών δαπανών ιδίων κεφαλαίων, παρά το γεγονός ότι είχαν ήδη ελεγχθεί από το ΤΕΕ. Είναι φανερό πως αυτή  η περιττή γραφειοκρατία προκαλεί μεγάλες καθυστερήσεις, ενώ δεν υπάρχει κανένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση των ελέγχων.

5. Οι συνέπειες για τους μηχανικούς

Οι μηχανικοί είναι οι μόνοι που εργάζονται με αυστηρές προθεσμίες, τις οποίες καλούνται να τηρήσουν παρά τις καθυστερήσεις που δεν εξαρτώνται από τους ίδιους. Η καθυστέρηση στους ελέγχους ζημιώνει, τόσο τους προμηθευτές όσο και τους μηχανικούς, οι οποίοι αδυνατούν να ολοκληρώσουν έργα για διάστημα που συχνά υπερβαίνει τα δύο χρόνια. Για τους μηχανικούς δε που εμπλέκονται μόνο σε επιμέρους φάσεις, όπως για παράδειγμα ως σύμβουλοι έργου, η αμοιβή τους είναι δυσανάλογη με τον χρόνο και τις εργατοώρες που αφιερώνουν.

6. Λανθασμένα κριτήρια

Οι βαθμοημέρες, ως κριτήριο θα αξιολόγησης, για το «Εξοικονομώ 2025», εξυπηρετούν τις κρύες μόνο περιοχές και έτσι το πρόγραμμα καλύπτει τη θέρμανση μόνο, και όχι τις ανάγκες ψύξης.

7. Συγκεντρωτική δομή για το εξοικονομώ.

Η προώθηση μεγάλων εταιρειών για τη διαχείριση του «Eεξοικονομώ 2025» που προτείνεται ως «λύση»  λειτουργεί σε βάρος των πολυάριθμων ιδιωτών ελεύθερων επαγγελματιών μηχανικών, αλλά και των προμηθευτών και εργολάβων – που υποστήριξαν τα προγράμματα από το 2021 , οδηγώντας μαθηματικά σε συρρίκνωση του κύκλου εργασιών τους, έντονη συμπίεση της εργασιακής καθημερινότητας τους και δημιουργία επισφάλειας για το επαγγελματικό τους μέλλον.

Προτάσεις για Βελτίωση

1. Απλοποίηση των Διαδικασιών και Τυποποίηση Δικαιολογητικών.

Το ΤΕΕ πρέπει να αναλάβει την τυποποίηση των απαιτούμενων δικαιολογητικών και διαδικασιών, καθορίζοντας σαφείς και αμετάβλητους κανόνες, που θα συνεισφέρουν στην μείωση της γραφειοκρατίας. Παράδειγμα προς μίμηση αποτελεί το πρόγραμμα «Φωτοβολταϊκά στη Στέγη», όπου οι εκταμιεύσεις ολοκληρώνονται εντός 15 ημερών.

2. Αυστηρή Εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για Καθυστερήσεις Πληρωμών

Η Οδηγία 2011/7/ΕΕ προβλέπει τόκους 12,5% για καθυστερήσεις πληρωμών άνω των 60 ημερών. Η εφαρμογή της θα λειτουργήσει ως κίνητρο για την ταχύτερη εκκαθάριση των οφειλών.

3. Αναβάθμιση της Ψηφιακής Πλατφόρμας

Η νέα Ψηφιακή Πλατφόρμα θα πρέπει να αναβαθμιστεί προκειμένου να μπορεί να ανταπεξέλθει και στις περιόδους αιχμής. Η αναβάθμιση της Ψηφιακής Πλατφόρμας πρέπει να επικεντρωθεί στην ορθή ολοκλήρωση των εργασιών ενεργειακής αναβάθμισης και την πλήρη φωτογραφική τεκμηρίωση των ολοκληρωμένων παρεμβάσεων.

4. Δεσμευτικές Προθεσμίες για τους Ελέγχους

Οι έλεγχοι, που δεν αφορούν τις αυτοματοποιημένες διαδικασίες του συστήματος, θα πρέπει να ολοκληρώνονται εντός προκαθορισμένων χρονικών ορίων από την υποβολή αιτήματος διενέργειας τους, ώστε να αποφεύγονται οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις. Θα πρέπει να καθοριστούν χρονοδιαγράμματα για την ολοκλήρωση των ελέγχων.

5. Ενίσχυση του Προϋπολογισμού και της Επιδότησης

Το ΥΠΕΝ οφείλει να ενισχύσει τον προϋπολογισμό των προγραμμάτων «Εξοικονομώ» με σκοπό την ένταξη όλων των υποβαλλόμενων αιτήσεων, για να μην υπάρχουν άδικοι αποκλεισμοί και αιτούντες εκτός προγράμματος. Επιπλέον η αύξηση της επιδότησης, θα αποτελέσει σημαντικό κίνητρο για τους οικονομικά ασθενέστερους, ώστε να  διευκολυνθεί η αναβάθμιση των κατοικιών και η μείωση των δαπανών ενέργειας.

6. Αύξηση του Επιλέξιμου Προϋπολογισμού Λοιπών Δαπανών

Το ΥΠΕΝ πρέπει να ενισχύσει τον επιλέξιμο προϋπολογισμό των λοιπών δαπανών των προγραμμάτων «Εξοικονομώ», στις οποίες περιλαμβάνονται η αμοιβή των δύο ενεργειακών επιθεωρήσεων, η αμοιβή για την κατάρτιση της Ηλεκτρονικής Ταυτότητας Κτιρίου, η αμοιβή του Τεχνικού Συμβούλου του έργου και η αμοιβή για τυχόν εκδόσεις αδειών/βεβαιώσεων/εγκρίσεων ή εκπόνησης μελετών που απαιτούνται από την κείμενη νομοθεσία για την υλοποίηση των παρεμβάσεων.

7. Κριτήρια βαθμολόγησης

Αντί της προτεραιοποίησης ένταξης με βάση την ημερομηνία αίτησης ένταξης στο «Εξοικονομώ 2025» να ισχύουν διαβαθμισμένα εισοδηματικά κριτήρια.

Για εισόδημα μεγαλύτερο των 10.000€ το ποσοστό επιδότησης ανέρχεται σε 50%, είτε αυτό είναι 10.001€ είτε 30.000€. Δικαιότερη είναι η διαβάθμιση στο ποσοστό επιδότησης αντί της ισχύουσας οριζόντιας αντιμετώπισης. Προτείνεται η αντίστοιχη διαβάθμιση: Για εισόδημα έως 10.000€ προτείνεται επιδότηση 75%, για εισόδημα από 10.001€ έως 20.000€: 65%, για εισόδημα από 20.001€ έως 30.000€: 55%, και για εισόδημα μεγαλύτερο των 30.000€ προτείνεται ποσοστό επιδότησης 45%.

Τα προγράμματα «Εξοικονομώ» αποτελούν προγράμματα που έχουν στόχο την προώθηση της Εθνικής Ενεργειακής Πολιτικής για την εξοικονόμηση ενέργειας, μέσω της αναβάθμισης της Ενεργειακής κλάσης των νοικοκυριών. Παράλληλα συμβάλλουν στο κοινωνικό πρόσωπο του κράτους μέσω της οικονομικής επιχορήγησης στους πολίτες.

Η μείωση του κόστους μπορεί να επιτευχθεί κυρίως με την μείωση του χρόνου που χάνεται λόγω καθυστερήσεων ένταξης/υπαγωγής και αποπληρωμής. Είναι σαφές πως μία παρέμβαση που υλοποιείται το 2022 και εξοφλείται το 2025 είναι πολύ πιο ακριβή από μια παρέμβαση που υλοποιείται το 2022 και εξοφλείται το ίδιο έτος.

Με την εύρυθμη και έγκαιρή διεκπεραίωση των σταδίων της διαδικασίας βελτιώνεται το ενεργειακό περιβάλλον των οικημάτων και η ποιότητα ζωής των κατοίκων. Η εκτέλεση των προγραμμάτων «Εξοικονομώ» έγινε με την καθοριστική συμβολή των μηχανικών όλα τα προηγούμενα χρόνια. Ως εκ τούτου η επισήμανση προβλημάτων και η παράθεση προτάσεων αποτελεί υποχρέωση του φορέα μας τόσο απέναντι στους συναδέλφους Μηχανικούς, όσο και στην ωφελούμενη κοινωνία και στην επίσημη Πολιτεία, ώστε, η αντιμετώπιση των διαπιστωμένων δυσχερειών και η υιοθέτηση, τόσο των παραπάνω προτάσεων βελτίωσης, όσο και άλλων που θα έχουν ως γνώμονα την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία του προγράμματος «Εξοικονομώ 2025», να μεγιστοποιήσει τα οφέλη του προγράμματος σε Εθνικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Αυτή θα πρέπει να είναι και η στάση του ΤΕΕ  απέναντι στις προθέσεις του ΥΠΕΝ για συγκεντρωτική κατεύθυνση των προγραμμάτων και τη δημιουργία μονοπωλίων ως απάντηση στη μείωση του κόστους των παρεμβάσεων”.